DOORKA AY BAANANANKA GANACSIGU KA QAADAN KARAAN KOBCINTA DHAQAALAHA SOMALILAND. W/Q. Cumar Saleebaan Cumar

Cumar Saleebaan Cumar

Maqaalkan oo aan kaga hadli doono doorka ay Baananka ganacsigu (Commercial Banks) ka qaatan horumarka dhaqaalaha waxaa igu kalifay markaan arkay ganacsiga xorta ah ee kajira dalka curdinka ah ee somaaliland iyo sida ganacsiga xadiga yari uu korayo .
Baananka ganacsigu run ahaantii waa kuwa laf dhabarta u ah koboca ee dhaqaalaha ee dalkasta oo kamida dunidan aan kunoolnahay , waxa ay dhexdhexaadiyaan kaydsadayaasha (savers) haysta lacagtii laakin aan maal gashanin taas oo ay fursad usiinayaan amaahdayaasha (Borrowers) kuwaas oo aan haysanin lacagtii laakin haya fikirkii iyo xirfadii ay ku abuuri lahaayeen fursad ganacsi. Tani waxay sababaysaa in maal gashigii kordho hadii ay taasi dhacdana waxa hoos udhacaya shaqo laantii oo ah dhibaatada ugu wayn ee haysata dalkeena Somaliland.
Intaa marka laga yimaado wadan kasto oo leh commercial Bank ama baan ganacsi waxaa u sahlaya shuruucda maaliyadeed (Financial Rules) ee uu dalkaasi leeyahay, waxa kale oo iyaduna muhiim ah lacagta wadankaas ugaarka ah iyo heerka sarifka lacagaha qalaad,
Marka laga yimaado Baananka iyo doorkooda horumarineed waxa iyaduna aan laga tagi Karin noocyada baananka, sida la ogyahay waxa jira laba nooc baanan ah Baananka dulsaarka (Traditional Banks), waxaana sal u ah lagaha la dhigto ama lagu kaydsado taas oo uu bixiyo dayn ahaan (loan) taas oo qofka qaadanaya daynta lasaaro dulsaar kusalaysan mudada uu ku bixinayo habkan oo kasoo horjeeda diinta Islaamka oo ah qaab ribo kusalaysan oo aanay ogolayn shareecada ilsaamku waxa sida qaalibka ah uu kasheqeeyaa wadamada aan islaamka ahayn inkastoo wadamo islaam ahina ay isticmaalaan. 
Nooca labaad waa Baananka Islaamka (Islamic Banks), hadaynu eegno baananka noocan ahi aad ayay uga duwanyihiin baananka dulsaarka ah ee aan kor soo xusnay, waxaa sal u ah baananka islaamka wax loo yaqaano khasaare iyo faaiido wadaag qofkii lacagta ku kaydsanayay ayaa waxa loo soo ban dhigayaa in lacagtiisu shaqaynayso isla markaa loo dhiibayo qof haya fikirkii kadib marka la hir galiyo uu faa iidadii iyo khasaarihiiba lawadaagayo qofkii lacagta la amaahiyay. Tani waxay meesha kasaaraysaa lacagtii daynta dulsaarka lahayd ee ay isticmaalayeen baananka dulsaarka ku sheqeeyaa waxaanay waafaqaysaa diinta islaamka dalalka islaamka badankooduna waa ay ku dhaqmaan iyadoo run ahaantii horumarka badan kagaadhay hadaynu soo qaadano Malaysia oo kale oo la odhan karo aad ayay uga faa iideen 
Intaas marka laga soo gudbo hadaynu uniimdno Somaliland waa dal da’ yar oo ka go’ay wadankii la isku odhan jiray Somalia 1991 kii waqtigaas oo xaqiidii bur bur aad u badani kuyimid hadana dawladihii u kala danbeeyey intii ay talada hayeen waxa is badalo badani ku yimaadeen ganacsiga gaarka loo leeyahay oo run ahaantii horumar badan sameeyay iyo dhaqaalaha oo isa soo taray 22 kaa sanadood ee ay jirtay, ganacsiga kajira Somaliland waa nooca loo yaqaano (free market) suuqa xorta ah hase yeeshee waxaad moodaa inuu meeshii larabay inuu gaadho uu aad uga gaabinayo iyo in maal gashigii caalamiga ahaa uu maqanyahay taas oo ay sabab utahay baanankii ganacsiga iyo ilihii maaliyada (Financial institution) oo aan kajirin dalka.
Maxaa ay u fududayn lahaayeen baananka ganacsigu Somaliland, waxaynu odhan karnaa siyaabo badan ayuu ugu faaiidayn karaa dhaqaalaha dalka gaar ahaan maal gashadayaasha iyo ganacsatadaba . hadaan ku bilaabo dadka lacagta dhiganayaa waxa ay heli lahaayeen lacagtoodu inay amaan u ahaato iyagoon kacabsanayn in laga xado ama laga dhaco, ta labaad lacagtii meel iska ooli lahayd iyadoo fadhiid ah waa ay shaqaynasaa oo qofkale ayaa ka faa idaysanaya iyadoo isagana uu macaash kahelayo marka la eego habka baananka islaamka,
Tan sadexaad waxaa kordhi lahaa abuurista ganacsiga yar yar iyo ka waawaynba taas oo kor uqaadaysa shaqo abuurka ardayda kasoo baxday jaamacadaha iyo schoolada sare, ugu danbayn baanan ganacsi oo kahir gala Somaliland+ganacsiga xorta ah ee kajira Somaliland waxa ay soo jiidan lahaayeen indhaha maal gashadayaasha caalamiga ah taasi oo door laxaad leh kaqaadan lahayd koboca dhaqaalaha dalka taas oo markasta dawlada ufaaiidanaysa inay qaado cashuur badan oo ay ku kaabto adeega bulshada sida caafimaadka, wax barashada iyo adeegyada kale.
Marka la isku wada geeyo dhamaan qodobada aan kor kusoo xusay iyadoo aan ka dheehan karno faaiidoyinka bangiyadu u leeyihiin koboca dhaqaalaha. Maxaa kahor taagan in ay Somaaliland kahir galaan?. Sababaha ugu waayweyn ee loo nisbayn karo waxaa kamida 
1.lacagta oo aan ahayn mid saamayn badan ku leh dalka oo ay badhxeen lacagaha qalaad sida Dollarka. 2.Baanka dhexe oon qaadanin doorkiisi uu ku dhaqan galin lahaa baananka kale ee aan dawliga ahayn. 3.Golayaasha qaranka gaar ahaan Baarlamaanka oo aan wali ansixin sharcigii baananka. 

ALLAA MAHAD LEH 
Cumar Saleebaan Cumar cscomar66@hotmail.com
BA in ECONOMICS