Maxay isku-casileen (W/Q, Maxamed Jaamac Meygaag)

Maxamed Jaamac Meygaag (Action)

Xilku waa wareegto waa odhaah muujinaysa in qofkasta oo muwaadin ahi xaq u leeyahay inuu ka mid noqdo hannaanka dawladnimo ee kolba wakhtigaa taagan. Somaliland ahaan waxaynu qaadanay midka mid ah hababka dawliga ah ee adduunka ka jira oo ah habka loo yaqaan MADAXTOOYO oo uu madaxweynuhu leeyahay awoodda ugu saraysa ee fulineed. Awoodda madaxweynaha waxaa ku lammaan saamaynta ay beeluhu ku leeyihiin cidda la magacaabayo oo halkii madaxweynuhu soo xuli lahaa qof leh aqoonta iyo khibradda looga baahan yahay booskaas ayaa waxaa dhacda in reeruhu keenaan ka ugu af-tahansan oo ay u arkayaan inuu danahooda gaarka ah ka shaqaynayo, laakiin aanay fileyn inay horumarkii ubadkooda iyo aayahooda curyaaminayo. Waxaa maalmahan inagu soo kordhay oo ugub inagu ah in koox wasiiro ah oo is-xulafaystay ay hal-mar iska wada casilaan xilalkii ay ka hayeen dawladda uu hogaaminayo Madaxweyne Siilaanyo. Hadaba maxaa keenay is-casilaaddaa? Is-casilaaddani ma mid ku qotontaa habka maamul ee ay iyaguba ka mid ka ahaayeen? Ma dantoodii shakhsi ayay ka dhex-arki waayeen dawladda? Ma waxay kala garan waayeen Xisbiga Kulmiye iyo Shaqada Dawladnimo?

Masuulkasta oo nasiib u yeesha inuu ka mid noqdo hadba jaran-jarada maamul ee dawladnimo, waxyaabaha ugu horeyn ba laga fishaa waxa weeye inuu ka shaqeeyo arimaha ugu muhiimsan ee loo magacaabay oo ah baylah muuqata oo loo gartay inuu isagu qeyb ka gaysan karo hagaajinteeda ee maaha inuu nolol maalmeedkiisa iyo heerkiisa dhaqaale uun kor-ugu-qaado oo sidii uu hanti u urursan lahaa ku mashquulo oo Dhismayaal dhaadheer u dhisan lahaa.  

Masuulku isagoo wasiir ah ama mansab kale oo dawladeed haya ayuu xisbi ku jiri karaa, taageeri karaa, shirar la gali karaa, talooyin ka dhiiban karaa, wixii aanu ka reebin xeer ama sharci mooyee. Laakiin inaga waxaa iskaga keen dhex-qasan xisbinimo iyo dawladnimo. Xisbigu waa meesha lagu soo koriyo oo lagu soo gardaadiyo siyaasiga oo lagu tabo-baraa siyaasad ku dhisan, ilaalinta diinta, dhaqanka wadaniyadda, akhlaaqda wanaagsan, ilaalinta shariciga iyo kala-dambaynta, iyo dhiirinaan ah inuu horumar gaadhsiin karo bulshadiisa u baahan. Laakiin waa marka uu xisbigu leeyahay aragti iyo ujeedo cayiman arkayana baylah uu isleeyahay waad dabooli kartaa, kadib na, uu u tafa-xayto sidii uu olole ugu gali lahaa uu hankaas ku gaadho isagoo bulshada tusaya habka iyo xeeladda uu xisbigiisu dheeryahay axsaabta kale kuna gaadhi karo yoolkaas mudada caynkaas ah. Xisbiyadeena Qaranku waa meesha lagu aasaaso Qabyaaladda ee u ah sallaanka ay ku gaadhaan inay ku fadhataystaan dhiiga masaakiinta. Siyaasigeenu isagoon mabaadi’ la iman, qorshana aan diyaarsan ayaa la magacaabayaa markuu shaqada bilaabana, wuu ku haftaa oo meel uu kaga hagaago ma garto, waa ta dhalisa in shaqadiis la mahadin waayo.

Sunnaha dawladnimo ayaa ah in qofkasta oo waajibaadkiisa si fiican u guta oo sidii loogu tala-galay uga soo baxa la-dalacsiin karo, loo badali karo meel kale oo hoosaysa lagana filayo inuu kor u soo qaado isagoo laga faaiidaysanayo aqoontiisa, iyo xirfadiisa hogaamineed. Sidoo kale dawladnimada ayay ka mid tahay in masuulka shaqadiisa gaba’ ee ku mashquula waxaan loo dirin iyo danaysta-nimo, iyo ku takri-falid hantida umadda, kuna guul-daraysta waajiibaadkii loo asteeyay inuu is-casilo haddii ba la casili waayo.

Is-casilaadda hal wasiir ama dhamaan wasiiradu waxba uma dhinto hannaanka iyo habsami u socodka dawladnimo, waayo waxaa bulshada ka buuxa dad ka aqoon, karti iyo aragti ba dheer oo lagu badalo ciddii is-casisha ama la casilo. Wasiirada is-xulafaystay ee sidii tusbax furmay halmar iswada casilay, waxay shaqaynayeen wakhtiyo kala duwan, wasaarado kala duwan, qaabilsanna dhinacyo kala duwan. Intii ay shaqaynayeen wax way qabteen laakiin wax-qabadkoodu ma yahay mid maanta lagu faani karo oo aynu odhan karno dhinacaas waynu ka dhamaystiranahay haddaynu nahay Somaliland ee dhinacyo kale aynu xoogga saarno. Masuulyiintaas is casilay wax lagu xasuusto oo waara ayay ka tageen. kaliya SIDAY INOOGU YIMAADEEN BAY INAGAGA TAGEEN. Haddaanay hoos inoo ridin oo aanay dib inoogu celin.

Marka taariikhda dib loogu noqdo waxaynu aragnay, in cidda kaliya ee siyaasadda guul ka gaadhay ee ku negaatay waxa weeye shakhsiyaad Samir iyo dulqaad dheeraad ah u yeeshay marxaladaha kala duwan ee soo waajaha intay ay ku abtirsanayaan bahda siyaasadda, la yimi aragti iyo tusmo ay ku jiheeyaan bulshada, rajana ugu abuuraan dhallinta. Waxaa hore siyaasadda uga huleela oo ka baxa haddii aad siyaasadda u soo gashay aad magac yeelatid, aad lacag ku yeelatid, is-xulafaysi afka-baarkiisa ah, ka fiirsasho la’aan iyo kalsooni darro intaas hadaad ku sifowdo siyaasadda waad ka dhaqaaqday.

Masuuliyiintii is-xilqaantay ee is-casishay Maalmo ka hor ayay nidaamka maamul ee Madaxweyne Siilaanyo ku qanac-sanaayeen, ammaan iyo difaac ba la hor-taagnaayeen waxqabadkiisa iyo horumarka ay samaysay mudadii ay xilka haysay. Markii ujeedadoodii u suurta-gali waydayna waxay isku arkeen inay iskaga baxaan hannaankan, kadibna qaarkood ay afkay shalay ku amaanayeen hadana maanta ku caayaan, kuna eedaayaan Madaweynaha mid dhinac maray iyagoon hayn warar xaqiiq ku dhisan. Waxay muujinaysaa bisayl la’aan siyaasadeed. Waxay kale oo ay ku faraxsanyihiin dhaawacaas ay u gaysteen dawladnimadii, Waxaynu dareemaynaa inay ahaayeen koox gaar dantooda uun wata balse aan u adeegayn danta guud ee qaranka. Waxay kale oo ay lumiyeen kalsoonidii shacabku ay ku qabeen. Loollankii ka dhex jiray xisbiga kulmiye ayay ku iloobeen dantii guud ee qaranka

Marka la isku soo xooriyo, masuuliyiintan is-casishay waxay dantii guud ee ay umadda hormoodka uga ahaayeen ka doorbideen dantoodii gaarka ahayd. Wixii aad umadda u hayseenna iska soo wareejiya, midda kale qofkasta oo masuul ahi waa inuu yaqiinsanaadaa inaan adduunka lagu waareyn oo lagula xisaabtamayo, oo xataa haddii inta ifka la joogo lagugu xisaabin waayo, waxaa dambeysa maalin aanad ka baxsan karin xisaabta Ilaahay. Aakhiradiina u tudha oo ilaahay na ka cabsada.

Xilku waa wareegtee,

Dadka wada-jirkoodiyo

Qarankaa ka weyn ruux

Danihiisa wadan jiray

Nin wasiir ahaan jiray

Haddii uu wadada xulo

Cirka waaxi may dumin      (Abwaan Xasan Dhuxul Laabsaalax)

W/Q: Maxamed Jaamac Meygaag (Action)

Action50@gmail.com

Hargeysa

Masuul, ha ballan-qaadin wax aanad fulinayn!

                                    Maxamed Jaamac Meygaag (Action)


Masuul, ha-ballan-qaadin wax-aanad-fulineyn

Tobankii sanno ee ugu danbeyey Somaliland waxa caado noqotey munaasibadaha iyo goobaha bulshadu ku kulanto, xafladaha, daah-furrada goobaha cusub, munaasibadaha qalin-jebinta ardayda. Waxa hab-dhaqan inoo ah in lagu soo martiqaado masuuliyiin ka socota dawladda, xisbiyada mucaaridka, ganacsato iyo dhammaan qaybaha bulshada inteeda badan.Munaasibadba ta ay ka masuuliyiin iyo wasiiro badan tahay ayay ka culays iyo xajmi weyn tahay sida dadka badankoodu aaminsan yihiin.

Haddaba qiimaynta la qiimeeyay masuuliyiintaa iyo maxsuulka hadallada ay ka jeediyaan waa laba aan is waafaq-sanayn oo aan isku jaan-go’neyn. Masuul baa wuxuu ka soo qeyb-galayaa oo lagu soo marti qaadayaa munaasibad dhallinyaro isagoo laga filayo inuu la yimaaddo oo uu la jaan-qaado filashada iyo rajada ay ka filayaan hadalkiisa dhallintaas dhagaysanaysaa. Waxaa looga baahnaa inuu inta aanu iman isasii waydiiyo su’aalo ay ka mid yihiin, munaasibaddu maxay ku saabsan tahay? Masuul ahaan se maxaa lagaa filayaa? Wax qorshe ah ma u haysaa? Haddii aad ballan-qaadyo samayso ma hirgelin kartaa?

Sidaasi se ma dhacdo oo marka hore wakhtigii marti-qaadka ee ku xusnaa kaadhka masuulku inta badan ma ilaaliyo oo muddo saacad ama ka badan ayuu dib u soo dhacaa. Marka uu yimaado ee cod-baahiyaha lagu wareejiyo ee uu salaamo marti-sharafta ku sugan  madasha, qodobbo u diyaarsan lama soo baxo ee wuxuu isticmaalaa “hadal oo ha daalin” ama u-jawaabid mucaarid. Kolba mawduuc ayuu isku qaadaa. Isaga oo aan mowduucii hore dhammaystirinna wuxu u boodaa mid kale. Isma dhagaysto oo waxan uu ku hadlayo haddii hadhaw la waydiiyo waxaa laga yaabaa in aanu si fiican u wada xasuusan karin. Xafladdii qorshaha ku socotayna wakhtigii ugu badnaa isagaa ka qaata. Marka xidhiidhiyaha xafladdu soo koob yidhaahdana, “waxa aan ku soo gabogabaynayaa” ayuu yidhaahdaa si uu isaga kaxeeyo xidhiidhiyaha, hadalkiisuna dib uun buu u sii karaar-qaataa ilaa uu daalayo. Waxaa laga yaabaa in uu laba daqiiqo gudahood hadallo is-burinaya ku hadlo oo iska hor-iyo-daba imanaya. Way yaryihiin masuuliyiinta in yar oo nuxur xambaarsan ku hadashaa. Haddii uu yahay masuul dawladda ka socda sida xisbiyada mucaaridka ah loogu jawaabo ayuu ku dheeraadaa, masuuliyiinta xisbiyada mucaaridka ah badankooduna waxay ku mashquulaan dhaliilaha iyo gal-daloolooyinka dawladda oo waxay ka baxaan ba mawduucii iyo ujeeddadii loo soo marti-qaaday.

Bal u fiirso xafladba ta ay ka masuuliyiin badan tahay bay ka wakhti-dilis badan tahay oo ka mashquul badan tahay, ka daal badan tahay. Masuul kasta oo aad kaadhka u gaysaana shuruudda uu kugu xidhayaa waxa weeye hadal ma ku leeyahay, haddii aad tidhaahdo ‘haa’ inuu yimaaddo ayaa suurta-gal ah,  haddii aa tidhaahdo ‘maya’ kaadhkaba kaa qaadi maayo ee xog-heynta u dhiib buu kugu qancinayaa. Xogta ay ka bixiyaan xafiisyadooduna maaha mid ku dhisan xaqiiq waayo war badan ba kama hayo. Masuuliyiintu hal shaqo ayay ka siman yihiin oo ay wada hayaan taas oo ah ammaanta madaxweynaha iyo wax-qabad ka-bad-badis ah oo ay u nisbeeyaan, halkii ay shaqaalaha ugu mahadcelin lahaayeen dadaalka ay sameeyeen.

Taas waxa kadaran, wuxuu sameeyaa ballan-qaadyo loo wada riyaaqo oo aan ku iman ajande iyo ujeeddo balse ay ka keeneen  qiirada iyo sacabku, kuwaas oo aanu awoodin fulintooda. Haddii uu ku dadaalo waxa laga yaabaa in uu fulin kari lahaa, balse  wuu fududeysanayaa.

Masuuliyiinta sharafta leh waxaan ka codsan lahayn in ay naga daayaan ballan-qaad ma-dhalays ah oo wuxuu awoodo ama dawladdiisu awoodo uun ha noo sheego, ha na ka dhabeeyo. Yididiillada, kalsoonida iyo rajada ha ka dilina dhallinyarada aad hadh iyo habeen ballan-qaadka xaqiiqda ka fog ee qiiraysan ka buuxinaysaan

Maxamed Jaamac Meygaag (Action)

Action50@gmail.com

Hargeysa

Laba-aan-is-qaban

                                  Maxamed Jaamac Meygaag (Action)

                             LABA-AAN-IS-QABAN

Umadi mustaqbalka dhallinteeda iyo horumarkeeda waxaa go’aamiya oo laga dheehdaa hadba manhajka waxbarasho ay u diyaariyeen iyo ujeeddooyinka loo sameeyay manhajkaas. Taasaa keenta in dalkaasi uu gaadho himilada uu hiigsanayo ee uu dejistay iyo inuu noqdo dal heehaabaya oo hadba dhinac u lig-liganaya. Marka laga hadlayo tayada waxbarashada Somaliland waxaa ugu horeyn ba niyaddaada ku soo dhacaysa; horta Somaliland ma leedahay manhaj u gaar ah? Hadday leedahay yaa dejiyay? Cidda dejisay ma tahay cid Somaliland dan ka leh oo u diir-naxaysa? Manhajku ma ka turjumayaa baahida iyo qorshayaasha mustaqbalka ee Somaliland? Taariikhda Somaliland ma ku jirtaa manhajka? Hadday ku jirto Taariikhdu ma waxay ka soo bilaabmaysaa dib-ula-soo noqoshadii xornimada Somaliland? Mise intii Ingiriisku ina Gumaysan jiray? Hal-doorkii Somaliland ma yihiin qaar ku jira laguna xusay doorkii ay ku lahaayeen Somaliland xornimada ka hor iyo ka dib ba? Waa side xaaladda dhabta ah ee dugsiyada dawladdu? Mase haystaan cid ka war-heysa oo u dedaalaysa sidii ay uga saari lahayd xaaladdan adag, haba yaraado dedaalkooduye?  Su’aalahaas iyo kuwa badan oo aanan halkan ku soo koobi Karin ayaa mashkaxdaada ku soo xoomaya oo aanad jawaab u helayn, cid jawaab shaafiya kaa siisana aanad helayn.

Manhaj-yada lagu isticmaalo Somaliland aad bay u tiro badan yihiin, oo dalal badan oo caalamka ah manhaj ay u diyaariyeen bulshadooda ayaa halkan loogu dhigaa dhallinta Somaliland. Macallimiinta manhajkaas hirgelinaysaana waa macalimiin intooda badani ay ka yimaadeen ama wax ku soo bartay dalalka manhajkaas iska leh, tusaalayaasha ardayda la siinayaana waa tusaalayaal dalalkaas ah.

Manhajka Somaliland ay isticmaasho waa manhaj ay diyaarisay Hay’ad ka tirsan kuwa Qaramada Midoobay haba la shaqeeyaan aqoonyahanno ka soo jeeda Somaliland, Hay’addu umay diyaarin manhajka Somaliland ee waxay u diyaarisay Dalka Somalia. Inaga waxaa la inooga soo badalaa jaldiga sare ee buugaagta, oo waxaa lagu soo xardhaa, calaamadda qarankeena, Puntland-na sidoo kale jaldiguun baa lagu dhigaa calankeeda iyo calaamaddeeda, koonfurtana waa sidoo kale. Tusaale ahaan marka buugaagta calanka iyo calaamada Somaliland ku yaalaa ay ka dhamaadaan goobaha lagu iibiyo, waxaa la iibiyaa kuwa dalka Somalia.

Dugsiyada dawladdu waa kuwo dhisme ahaan, caafimaad ahaan iyo agab ahaan ba u liita dugsiyada wax laga barto, waxaa dhigta ardayda qoysaska danyarta ka soo jeeda. Waayo ma awoodaan inay lacag badan ka bixiyaan caruurtooda oo waxay la kacaa-ku-fayaan nolol maalmeedkii. Aad bay u yar tahay qoys ladan oo caruurtoodu ay dhigtaan dugsiyada dawladda waayo meesha waxba laguma hayo. Masuulkasta iyo qofkasta oo awooda inuu caruurtiisa geeyo dugsiyada la isku baadho ee gaarka loo leeyahay kuwaasuu geystaa oo uu ku aaminaa, filayaana inay waxbadan ka soo korodhsanayaa.

Dhaqanka iyo af-soomaaligu waa meelaha aasaasiga ah ee qofka caruurta ah looga bilaabo si aanu ugu milmin dhaqamada iyo afafka qalaad. Dugsiyada gaarka loo leeyahay intooda badan afsoomaaliga laguma dhigo baddalkeedana waxaa loo dhigaa luuqada ingiriisiga. Hadaba maxaa laga filayaa ilmaha isagoo afar jir ah lagu bilaabay af-qalaad, looga sheekeeyay dal aanu garanayn, shakhsiyaad aanu magacoodaba kicin karin, halka lagu ababin lahaa afkiisa hooyo, deegaankiisa, dhirta iyo noocyadeeda, hal-doorka, taariikhsa Somaliland IWM.

Hadaba dawladdu gaar ahaan wasaaradda waxbarashadu waxaas oo dhan ma dhaadana, qorshe lagaga baxayana ma soo bandhigin, siyaasad cad oo dhallinta maanta loogu carbiyo mustaqbalka dhaw iyo ka dheer  na ma diyaarin.

Manhajyadaas faraha badan waxa ka dhashay maxsuulka maanta xalkiisu adagyahay ee ay ka mid yihiin aafooyinka qaran ee maanta dhallinyarada haysata, hadday noqoto, shaqo-la’aanta, tahriibka, qabyaaladda, balwadaha iyo mukhaadaraadka amni xumada, takoorka iyo rajo la’aanta ka muuqata dhallinyarada ee ku sababa inay waxaas oo ficil ah ku kacaan.

Waxaan soo jeedin lahaa si tayo-xumada waxbarashada looga baxo dhawr qodob;

·         In la sameeyo manhaj dalka Somaliland u gaar ah cidkasta oo inaga caawinaysana lagu khasbo inay doonisteena ku diyaariyaan.

·         In samaynta manhaj Somaliland u gaar ah lagu daro taariikhda soo jireenka ah ee Somaliland u gaar ka ah,

·         In dib u eegid lagu sameeyo dugsiyada dawladda lana xoojiyo, lagana dhigo meel lagu soo hirto,

·         In dugsiyada gaarka loo leeyahay ay qeyb ka ahaadaan kobcinta iyo horumarinta dhaqan iyo afka soomaaliga,

·         Dhiigi-gelinta, wacyi-gelinta iyo ilaalinta deegaanka lagu ababiyo ilmuhu intuu yaryahay

·         In manhajka lagu daro Maaddo ka hadlaysa waddaniyadda, Xaqqa qofku ku leeyahay waddankiisu iyo xaqqa waddanku ku leeyahay qofka, noqotana maaddo aan ardaygu ka hadhine dugsi hoose ilaa ka sare la socota, so ardayda loogu abuuro, rajo iyo dareen wadaniyadeed.

Maxamed Jaamac Meygaag

Action50@gmail.com/

Hargeysa